چند وقتیست که همانند خیلی دیگر از کشورهای جهان، البته با تاخیر نسبت به کشورهای توسعه یافته، تزریق واکسن گارداسیل بر سر زبان‌ها افتاده و همه، مخصوصا آنهایی که فرزند دارند، دنبال تزریق این واکسن برای فرزندانشان هستند، در این مقاله سعی می‌کنیم درباره ماهیت پیشگیرانه واکسن، سنین موثر آن و میزان تاثیر و همچنین عوارض احتمالی تزریق آن بپردازیم.
پس با ما همراه باشید.
سالیان سال است که انسان درگیر بیماریهای گوناگون است و با پیشرفت علم و کشف داروهای گوناگون و روشهای پیشگیرانه، راه برای درمان و پیشگیری از خیلی از امراض فراهم گردیده است. انسان امروزی درگیر یکی از مهمترین عوامل مرگ‌و‌میر است، بنام سرطان. سرطان یکی از امراضی‌است که بشر در عصر نوین پزشکی همچنان درحال دست و پنجه نرم‌کردن با آن است.
در علوم پزشکی در زمینه پیشگیری و درمان در بسیاری از بیماری‌ها مو‌فقیت‌های زیادی به دست آمده است و سرطان هم از این قاعده مستثنی نبوده است هرچند چالش اصلی علم پزشکی همچنان یافتن درمان قطعی برای این بیماری موذی و مرگبار است و با وجود پیشرفتهای گوناگون در زمینه پیشگیری و تشخیص و درمان، متاسفانه همچنان این بیماری کشنده، مخصوصا در برخی انواع و در موارد پیشرفته لاعلاج باقیمانده‌است.
به همین دلیل لاعلاج بودن، دانشمندان به سمت پیشگیری و تشخیص زودهنگام در این بیماری قدم نهاده‌اند.
مطالعات مختلف نشان می‌دهند که بسیاری از سرطانها قابل پیشگیری هستند، با پیشرفت علم پزشکی، مشخص شده است که خیلی از سرطانها توسط عواملی بوجود می‌آیند و یا تشدید می‌شوند که ما در علم پزشکی به آنهایی که ایجاد سرطان می‌کنند کارسینوژن (سرطان‌زا) و به عواملی که شانس ابتلا را بیشتر کرده و خطر ایجاد سرطان را بالا می‌برند ریسکفاکتور می‌گوییم.
مثلا در ایجاد سرطان ریه ماده‌ای به نام آزبست، کارسینوژن است یا آرسنیک در مورد سرطان مثانه و یا مواد رادیواکتیو برای سرطان پوست و انواع لوسمی‌ها ولی سیگار یک ریسکفاکتور است.
تماس مداوم با ماده آزبست قطعا باعث سرطان میشود و احتمال ابتلای فرد سیگاری به سرطان ریه از سایر افراد عادی بیشتر است. ریسکفاکتورها خیلی مختلف و متنوع هستند، علاوه بر یک ماده مشخص خارجی، عوامل دیگری مثل سن، جنس، وزن، نژاد، رنگ پوست، سابقه خانوادگی و… هم در بسیاری از انواع سرطان میتوانند ریسکفاکتور محسوب شوند و این موضوع، خود بر پیچیدگی پیشگیری و درمان بسیاری از سرطانها افزوده‌است، مثال این پیچیدگی در سرطان معده و سرطان کبد و سرطان کلیه، کاملا نمود پیدا می‌کند. این دو سرطان بدلیل داشتن طیف گسترده‌ای از ریسکفاکتورها، انجام پیشگیری را سخت‌تر کرده‌اند، هرچند میتوان با انجام و رعایت مواردی ریسک ابتلا را کم کرد ولی هنوز برای پیشگیری از این نوع سرطانها که ریسک‌فاکتورهای متنوع دارند، راهکار پیشگیرانه قطعی و مورداعتمادی ارائه نشده‌است.
و اما همین روش پیشگیرانه در بسیاری از موارد دیگر سرطان که کارسینوژن و ریسکفاکتور مشخص دارند، بشدت درحال پیگیری و پیشرفت است.
مثال ملموس این پیشگیری قطعی در مورد سرطان کبد ناشی از ویروس هپاتیت بی است. با انجام بموقع واکسیناسیون هپاتیت بی که خوشبختانه جزو برنامه واکسیناسیون روتین کشور ما نیز هست، میتوان گفت در صورت موثر بودن انجام واکسیناسیون و مصونیت صد در صدی فرد،احتمال ابتلای همین فرد به سرطان کبد با‌منشا ویروس هپاتیت بی صفر است.
پس در جایی که عامل سرطان شناخته شده‌است و ریسکفاکتورها مشخص و محدود و قابل کنترلن تا نزدیک به صد در صد میتوان از ایجاد و پیدایش سرطان پیشگیری کرد.
مثال دیگر و مورد بحث ما در این مقاله، ویروس پاپیلوماست که به اختصار به عنوان HPV شناخته میشود.
سالهاست که دانشمندان و محققین دریافته‌اند که ابتلا به انواعی از این ویروس می‌تواند در انسان کارسینوژن باشد و ریسک ابتلا و احتمال ابتلائ به سرطان دهانه رحم و مقعد را چندین برابر کند.
خدمات مرکز سها: ویزیت پزشک متخصص و عمومی در منزل
ویروس HPV چیست و چگونه منتقل میشود؟
ویروس پاپیلوما یک نوع ویروس انسانی‌است و به عنوان عامل زگیل تناسلی شناخته میشود که انواع یا تایپ‌های مختلفی دارد و بطور کلی این ویروس عامل زگیل تناسلی است که مشخص گردیده که در برخی انواع بصورت معناداری با ابتلاd به سرطانهای ناحیه تناسلی مخصوصا دهانه رحم و واژن و مقعد موثر است، که امروزه تایپ ۱۶ و ۱۸به عنوان خطرناکترین انواع این ویروی شناخته می‌شوند و ارتباط بیش از۷۰درصدی بین این دوتایپ و انواع سرطانهای دهانه رحم دیده شده‌است و در برخی مطالعات تا ۹۰درصد.
انواع کم‌خطر این ویروس انواع ۶ و ۱۱ هستند که مسول ایجاد ۹۰درصد از زگیل‌های تناسلی می‌باشند و خوشبختانه بندرت باعث ایجاد کانسر می‌شوند. این ویروس انواع دیگری هم دارد مثل ۳۱ ،۳۳ ،۳۵ ،۳۹ ،۴۵ ،۵۱،۵۲ ،۵۶ ،۵۸ ،۵۹ ،۶۶ ،۶۸
که میزان شیوع این انواع کمتر و ارتباط آنها با ایجاد کانسر هم نادر بوده‌است.
پس دو نوع ۱۶ و ۱۸ درحال حاضر به عنوان خطرناکترین انواع این ویروس شناخته می‌شوند.
راههای انتقال ویروس HPV
مهمترین راه انتقال این ویروس، راه جنسی‌است؛ بصورت دهانی، مقعدی و واژینال قابل انتقال است. مخصوصا در افراد مولتی‌پارتنر و در افراد دیگر در صورت عدم رعایت نکات بهداشتی.
راههای دیگر انتقال که احتمال کمتری دارند؛
انتقال از پدر یا مادر به فرزند در زمان بارداری.
انتقال از طریق سطوح آلوده و یا دست آلوده افراد یا پرسنل بیمارستانی به کودک در حین انجام مراقبت‌های بیمارستانی.
انتقال از طریق استفاده از وسایل شخصی فرد آلوده مانند وسایل استحمام یا نظافت.
بیماری‌زایی این ویروس و راه تشخیص عفونت
متاسفانه این بیماری کاملا بدون علامت است و ممکن است که سالها با فرد همراه باشد و اصلا متوجه آن نباشد و فقط درهنگام معاینه پزشک بصورت اتفافی، برخی از زگیل‌ها مشاهده شود که در آقایان اگر زگیل خارجی باشد کاملا قابل تشخیص است. ولی در بانوان این قضیه و مشاهده زگیل‌ها بصورت زودهنگام بخاطر ساختار دستگاه تناسلی، سخت‌تر است که البته انجام معاینات مکرر زنان و انجام به موقع تست پاپ‌اسمیر و سیتولوژی تا حد زیادی در تشخیص زودهنگام انواع خطرناک این ویروس مرگبار کمک‌کننده است ولی قطعی و قابل اعتماد نیست.
خوشبختانه با توجه به شناخت عامل اصلی کانسر دهانه رحم و واژن و نقش کارسینوژنی ویروس پاپیلوما، مثل سایر موارد مشابه که بالاتر عنوان کردیم، دانشمندان طب پیشگیری به همراه محققین ایمونولوژی دست به تولید واکسن برای پیشگیری از ابتلای به عفونت پاپیلوما ویروس زدند و خوشبختانه در این امر موفق بودند و حاصل تلاش آنها تولید واکسن گارداسیل شد.
البته همین‌جا باید متذکر شد که در طب پیشگیری، هرگز تزریق واکسن به تنهایی توصیه نشده است، باتوجه به راههای انتقال ویروس، یکی از مهمترین اقدامات پیشگیرانه داشتن روابط کم‌خطر و استفاده از کاندوم و رعایت تمام نکات بهداشتی است.
خدمات مرکز سها: تزریق آمپول، سرم و واکسن در منزل
انواع واکسن گارداسیل
سه نوع از این واکسن به مرحله تولید رسیده است که نوع گارداسیل۹، جدیدترین و کارآمدترین نوع این واکسن است که در برابر ۹تایپ از ویروسHPV، یعنی انواع 6، 11، 16، 18، 31، 33، 45، 52، 58 فرد را ایمن و مصون میسازد. میزان موفقیت مصونیت واکسن در پیشگیری از ابتلای به عفونت ناشی از ویروس پاپیلوما تا ۹۰ درصد بوده‌است که عدد قابل توجهی‌است.
جمعیت هدف و سن مناسب تزریق واکسن
مثل اکثر واکسن‌های دیگر، این واکسن هم برای اثربخشی حداکثری در سن خاصی باید تزریق گردد.
این واکسن را از سن ۹سالگی یا کمتر تا ۲۶سالگی میتوان تزریق کرد ولی بهترین سن تزریق تا ۱۵سالگی‌است.
بر اساس نظر CDC (سازمان کنترل و پیشگیری از بیماریهای آمریکا) بهترین سن مناسب جهت تزریق واکسن هم در دخترها و هم در پسرها، ۱۱تا۱۲ سالگی‌است که در کشور ما نیز پزشکان تزریق در همین سنین را مناسب می‌دانند که در این رابطه و جهت مشورت در این موضوع می‌توانید طی تماس با مرکز سها با پزشکان ما مشورت بگیرید. نکته مهم در تزریق واکسن برای سنین ۱۰ تا ۱۵سال تزریق دو دوز از واکسن است بفاصله ۶ماه جهت اثربخشی بیشتر و در سنین بیشتر از ۱۵سال، بهتر است سه دوز تزریق گردد بفاصله یک ماه و سه ماه جهت تقویت اثربخشی که در رابطه با مشورت جهت تجویز واکسن و تهیه آن از داروخانه و تزریق آن درمنزل توسط پرستار مجرب، مرکز سها در کنار شما عزیزان است و می‌توانید با برقراری تماس مشاوره بگیرید.
ولی اینجا بازهم خاطرنشان میکنم که بهترین سن تزریق واکسن همان سنین ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲ سال است و هرچقدر که سن بالاتر میرود هم احتمال ابتلای بیشتر است و هم اثربخشی واکسن کمتر خواهد بود. برای مثال یک خانم ۳۰ساله هم می‌تواند این واکسن را تزریق کند ولی نباید توقع اثرات پیشگیرانه خاصی داشته باشد. البته درمواردی حتی در سنین بالاتر هم توصیه به تزریق واکسن گارداسیل میشود مثل فردی که پارتنرش مبتلا به زگیل تناسلی است یا افرادی که شرکای متعدد جنسی دارند یا افرادی که به واسطه شغلشان در معرض ویروس HPV هستند، مانند پرسنل بخش‌های زنان و زایمان.
و سازمان FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) در اطلاعیه اخیر خود اعلام کرده‌است که زنان و مردانی که تا سن ۲۶سالگی موفق نشده‌اند واکسن گارداسیل۹ را تزریق کنند، میتوانند تا سن ۴۵ سالگی آنرا تزریق کنند، هرچند اثربخشی قابل توجهی نخواهد داشت.
ضمنا جهت تاکید باید در مورد باورغلطی که وجود دارد به این مضمون که <<این واکسن فقط مخصوص خانمهاست>> هم متذکر شوم که آقایان هم در جهت پیشگیری از ابتلای به سرطان آلت تناسلی و مقعد میتوانند در همان سنین کودکی این واکسن را تزریق کنند و قطعا نقش پیشگیری کننده برای فرد و پارتنر آینده او خواهد داشت، پس این باور غلط را که این واکسن فقط مختص دخترهاست از ذهنمان دور کنیم.
عوارض واکسن گارداسیل
عارضه مشخص و اختصاصی برای این واکسن ذکر نشده و عوارض دیده شده همان عوارض جنرالیست که در سایر واکسن‌ها هم هست مانند درد محل تزریق، ایجاد حساسیت و…
در پایان بازهم خاطرنشان میکنم با توجه به وجود ریسک‌فاکتورهای مختلف و همچنین میکروبهای فراوان دیگری به‌غیر از پاپیلوما، نظیر HIV و سایر بیماریهای مقاربتی، همچنان بهترین و قطعی‌ترین راه پیشگیری، پرهیز از رفتارهای پرخطر و رعایت بهداشت جنسی‌است و نباید با تصور تزریق واکسن گارداسیل دچار توهم مصونیت در برابر مخاطرات به ما دست دهد، یادمان باشد، پاپیلوما فقط یکی از ده‌ها گونه ویروس و باکتری‌است که میتوانند از طریق جنسی و یا طرق دیگر به ما و دیگران سرایت کنند.
و بازهم خطرنشان میکنم که در رابطه با تجویز و تزریق این واکسن در منزل توسط مرکز سها و مشاوره با پزشکان، با ما در تماس باشید.
شعار همیشگی مرکز سها، شادمانی و سلامتی پایدار شما عزیزان است.
نوشته شده توسط: دکتر مرتضی نجاتی صفا
یک پاسخ
عالی دکتر جان جامع و‌کامل